ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αρ. 10 Περί του να ζει κανείς με τον εαυτό του Η δέκατη επιστολή του Σενέκα τονίζει τη σημασία της αυτοδυναμίας και της εσωτερικής σοφίας. Προειδοποιεί τον Λουκίλιο ενάντια στη καταστρεπτική επιρροή των πολλών, προτρέποντάς τον να αποφεύγει τη συντροφιά πλήθους, μικρών ομάδων, ακόμη και μεμονωμένων ατόμων. Ο Σενέκας πιστεύει ότι η μοναξιά μπορεί να είναι ένα ισχυρό εργαλείο για την ανακάλυψη του εαυτού, αλλά μόνο για όσους έχουν τη δύναμη του χαρακτήρα να τη χειριστούν. Ένα ανόητο άτομο που θα μείνει μόνο του θα ασχοληθεί μόνο με την αρνητικότητα και τις παρορμητικές επιθυμίες. Ο Σενέκας συμβουλεύει τον Λουκίλιο να επικεντρωθεί στην καλλιέργεια ενός υγιούς νου και σώματος. Συνιστά την αντικατάσταση των προηγούμενων προσευχών με νέες, ειδικά για υγιές μυαλό και καλή υγεία, δίνοντας προτεραιότητα στην ψυχική ευεξία, καθώς μια υγιής εσωτερική ζωή είναι ένα δώρο υπό τον έλεγχό του. Απόδοση στα ελληνικά και ανάγνωση: Γιάννης Χαραλαμπίδης.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αρ. 9 Περί Φιλοσοφίας και Φιλίας Η ένατη επιστολή του Σενέκα εστιάζει στο θέμα της φιλίας. Σε αυτή την επιστολή, ο Σενέκας αναλογίζεται τη φύση της αληθινής φιλίας και παρέχει καθοδήγηση για το πώς να καλλιεργήσετε και να διατηρήσετε ουσιαστικές σχέσεις. Ξεκινά συζητώντας τη σπανιότητα της γνήσιας φιλίας, αντιπαραβάλλοντάς την με τις επιφανειακές και συχνά ιδιοτελείς σχέσεις που δημιουργούν πολλοί άνθρωποι. Ο Σενέκας τονίζει τη σημασία της επιλογής φίλων με βάση τον ηθικό χαρακτήρα και την αρετή τους και όχι με εξωτερικές ιδιότητες ή κοινωνική θέση. Συμβουλεύει να μην αναζητάτε φίλους μόνο για προσωπικό κέρδος ή ευχαρίστηση, και να υποστηρίζετε τις σχέσεις που έχουν τις ρίζες τους στον αμοιβαίο σεβασμό, την εμπιστοσύνη και τις κοινές αξίες. Συνολικά, η ένατη επιστολή του Σενέκα χρησιμεύει ως μια διαχρονική εξερεύνηση των ιδιοτήτων και των αρχών που στηρίζουν τη γνήσια φιλία, προσφέροντας πρακτική σοφία που παραμένει σχετική με τους αναγνώστες μέχρι σήμερα. Απόδοση στα ελληνικά και ανάγνωση: Γιάννης Χαραλαμπίδης

ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αρ. 8 Περί της απομόνωσης του φιλοσόφου Στην όγδοη επιστολή του, ο φιλόσοφος συζητά τη σημασία της μοναξιάς και του στοχασμού για έναν φιλόσοφο. Ξεκινά τονίζοντας την ανάγκη για υποχώρηση από τον πολυάσχολο κόσμο, υποστηρίζοντας ότι η μοναξιά είναι απαραίτητη για την πνευματική και πνευματική ανάπτυξη.  Ο Σενέκας συμβουλεύει τον Λουκίλιο να αφιερώνει τακτικά χρονικά διαστήματα στην αυτοεξέταση και τον στοχασμό, επιτρέποντας στο μυαλό να επικεντρωθεί σε φιλοσοφικές αναζητήσεις χωρίς περισπασμούς. Η επιστολή διερευνά την ιδέα ότι στη μοναξιά, ένας φιλόσοφος μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, να αντιμετωπίσει τους εσωτερικούς του αγώνες και να καλλιεργήσει μια βαθύτερη σύνδεση με τις δικές του σκέψεις και αξίες. Ο Σενέκας εμβαθύνει περαιτέρω στα οφέλη της μοναξιάς τονίζοντας τον ρόλο της στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας και σθένους. Υποστηρίζει ότι η αντιμετώπιση των προκλήσεων και μόνο επιτρέπει σε έναν φιλόσοφο να οικοδομήσει εσωτερική δύναμη και να προετοιμαστεί για τις αβεβαιότητες της ζωής. Ο Σενέκας ενθαρρύνει τον Λουκίλιο να βλέπει την απομόνωση όχι ως απομόνωση, αλλά ως τρόπο ενίσχυσης του νου και του χαρακτήρα, επιτρέποντας σε κάποιον να περιηγηθεί στις πολυπλοκότητες του εξωτερικού κόσμου με μεγαλύτερη σοφία και ψυχραιμία. Η επιστολή υπογραμμίζει τελικά την αξία της σκόπιμης μοναξιάς στην επιδίωξη της φιλοσοφικής αρετής και

ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αρ. 7 Περί της αποφυγής του πλήθους Όπου ο φιλόσοφος αναλύει με γλαφυρότητα την καθημερινή ζωή της Ρώμης, των μονομάχων και των άγριων θεαμάτων στις αρένες: “Το πρωί ρίχνουν ανθρώπους στα λιοντάρια και τις αρκούδες·  το µεσηµέρι τους πετάνε στους θεατές.  Κι οι θεατές απαιτούν από τον κάθε φονιά να αντιµετωπίσει τον άνθρωπο που θα τον σκοτώσει µε τη σειρά του·  και πάντα φυλάνε τον τελευταίο νικητή για τον επόµενο σφαγιασµό.” Αναρωτάται για τα δεινά και τα αγαθά της συναναστροφής με το πλήθος, και προτείνει την απόσυρση: “Αποσύρσου στον εαυτό σου, όσο πιο µακριά µπορείς.  Να συναναστρέφεσαι αυτούς που θα σε κάνουν καλύτερο.  Να καλωσορίζεις αυτούς που εσύ ο ίδιος µπορείς να βελτιώσεις.  Η διαδικασία είναι αµοιβαία· γιατί οι άνθρωποι µαθαίνουν ενώ διδάσκουν.” Τέλος, στην προσπάθεια να δείξει την μικρή αξία της αναγνώρισης από τα πλήθη, μας αναφέρει τα λόγια του Δημόκριτου: “Ένας άνθρωπος σηµαίνει για µένα τόσα πολλά όσα και ένα πλήθος, και ένα πλήθος τόσα λίγα όσα και ένας άνθρωπος,” Απόδοση στα ελληνικά και ανάγνωση: Γιάννης Χαραλαμπίδης

ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αρ. 6 Περί της μετάδοσης της γνώσης  Όπου ο Σενέκας τονίζει τη σημασία που έχει το να μεταδίδουμε τη γνώση, με λόγια όπως αυτά: “Ποτέ κάτι δεν θα με ευχαριστήσει, ανεξάρτητα από το πόσο εξαιρετικό ή ωφέλιμο μου είναι, αν πρέπει να διατηρήσω τη γνώση του για τον εαυτό μου.  Και αν μου προσφερθεί σοφία υπό τη ρητή προϋπόθεση ότι πρέπει να μείνει κρυφή και να μην μεταδοθεί σε άλλους, θα πρέπει να την αρνηθώ.  Κανένα καλό πράγμα δεν είναι ευχάριστο να το κατέχεις, χωρίς φίλους να το μοιράζεσαι.” Και, βάζοντας την θεωρία σε εφαρμογή, υπόσχεται να μεταδώσει μέσω των επιστολών του, τη σοφία του στον Λουκίλιο: “Θα σε οδηγήσω λοιπόν στις πραγματικές πηγές της σοφίας.  Και για να μην χάνεις χρόνο ψάχνοντας εδώ κι εκεί για επωφελή θέματα, θα σημειώσω ορισμένα αποσπάσματα, ώστε να μπορείς να στραφείς αμέσως σε αυτά που εγκρίνω και θαυμάζω.” Στην 6η αυτή επιστολή ο Σενέκας τονίζει επίσης τη δύναμη της φωνής, του προφορικού λόγου, αλλά και της συμβίωσης με τον δάσκαλο απέναντι στην απλή ανάγνωση κειμένων: “Φυσικά, όμως, η ζωντανή φωνή και η οικειότητα της κοινής μας ζωής θα σε βοηθήσουν περισσότερο από τον γραπτό λόγο. (η δύναμη του AudioBook, πριν από 2000

Όπου ο Σενέκας αναλύει πως ο φιλόσοφος πρέπει και να ξεχωρίζει από το πλήθος αλλά και να μην είναι ξένο σώμα στην κοινωνία, καθώς:  “Το πρώτο πράγμα που υπόσχεται να προσφέρει η φιλοσοφία είναι ένα αίσθημα συναδέλφωσης με τους ανθρώπους· με άλλα λόγια, να φέρει συμπόνια και κοινωνικότητα.  Απομακρυνόμαστε από αυτήν την υπόσχεση όσο ζούμε σε αντίθεση με τους άλλους ανθρώπους.” Παράλληλα, θέτει το μέτρο για τον φιλόσοφο, αποκηρύσσοντας τον ακραία λιτό βίο, προτιμώντας την απλή ζωή από την κυνική στάση και την μετέπειτα μοναστική  ζωή, λέγοντας: “Ακριβώς όπως είναι σημάδι πολυτέλειας να αναζητάς τις λιχουδιές, έτσι είναι και τρέλα να αποφεύγεις αυτό που είναι συνηθισμένο και που μπορεί να αγοραστεί σε λογική τιμή.  Η φιλοσοφία απαιτεί απλή ζωή, αλλά όχι με στόχο τη μετάνοια· και μπορεί κάλλιστα να είμαστε απλοί και αλλά κομψοί ταυτόχρονα.”  Όλα αυτά βέβαια σε ένα περιβάλλον απαξίωσης του πλούτου: “Σπουδαίος είναι ο άνθρωπος που χρησιμοποιεί τα πήλινα πιάτα σαν να ήταν ασημένια· αλλά είναι εξίσου σπουδαίος όποιος χρησιμοποιεί τα ασημένια σαν να ήταν πήλινα. Το να μην μπορείς να αντέξεις τα πλούτη είναι σημάδι ενός ασταθούς μυαλού.” Απόδοση στα ελληνικά και ανάγνωση: Γιάννης Χαραλαμπίδης

ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αρ. 4 Περί των φόβων του θανάτου  Όπου ο Σενέκας καταπιάνεται με το πάντα επίκαιρο και στρυφνό  θέμα του θανάτου, και των φόβων που αυτός προκαλεί στους ανθρώπους.  Έτσι, αφού αναφέρει το γνωστό στωικό επιχείρημα “Ο θάνατος έρχεται· όμως θα έπρεπε να τον φοβάσαι μόνο αν μπορούσε να μείνει μαζί σου για πολύ” προχωρά στην πρόταση της συμφιλίωσης με την απώλεια, το συντομότερο δυνατό: “Γι’ αυτό, κάνε τη ζωή σου ευχάριστη, με το να διώξεις κάθε ανησυχία για αυτήν. Κανένα καλό πράγμα δεν μπορεί να κάνει τον κάτοχό του ευτυχισμένο, εκτός αν το μυαλό του συμφιλιωθεί με την πιθανότητα της απώλειας. Τίποτα δεν χάνεται με λιγότερη δυσφορία από αυτό που, όταν το χάσεις, δεν σου λείπει.” Και πάντα μας θυμίζει ότι ο θάνατος η  αναπόφευκτη κατάληξή μας, ένα γεγονός που όμως μας είναι γνωστό από την πρώτη στιγμή της ζωής μας. “Γιατί εξαπατάς οικειοθελώς τον εαυτό σου, αν θεωρείς ότι για πρώτη φορά τώρα θα μάθεις ποια είναι η μοίρα σου, για την οποία κοπιάζεις εδώ και καιρό. Πίστεψέ με: από την ημέρα που γεννήθηκες, εκεί οδηγείσαι.”   Απόδοση στα ελληνικά και ανάγνωση: Γιάννης Χαραλαμπίδης

Όπου ο Σενέκας αναλύει τα χαρακτηριστικά και τα οφέλη της αληθινής φιλίας, σε αντιδιαστολή με την εύκολη αλλά και πολύ λιγότερο ανταποδοτική συμβατική φιλία, σχέση που συνηθίζουν οι περισσότεροι.  Γράφει ο σοφός, για το πως πρέπει να κινηθούμε όταν σκεφτόμαστε να κάνουμε έναν νέο φίλο: “Πρέπει να κρίνεις καλά έναν άνθρωπο πριν τον κάνεις φίλο· αλλά όταν πια τον κάνεις φίλο σου, πρέπει να τον εμπιστεύεσαι. Κάποιοι άνθρωποι κάνουν τα παραπάνω με λάθος σειρά, και παραβιάζοντας τους κανόνες του Θεόφραστου κρίνουν έναν άνθρωπο αφού τον έχουν κάνει φίλο τους, αντί να τον κάνουν φίλο τους αφού τον έχουν κρίνει.” Η ουσία της φιλίας βρίσκεται στην εμπιστοσύνη και στο μοίρασμα: “Γιατί χρειάζεται να κρατήσω μέσα μου οποιαδήποτε λέξη παρουσία του φίλου μου; Γιατί να μην θεωρώ ότι είμαι μόνος μου όταν είμαστε παρέα;” Απόδοση στα ελληνικά και ανάγνωση: Γιάννης Χαραλαμπίδης

Η ΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΣΕΝΕΚΑ ΗΘΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΛΟΥΚΙΛΙΟΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αρ. 1 Περί της εξοικονόμησης του χρόνου Στην πρώτη του επιστολή ο Σενέκας πραγματεύεται την αξία του χρόνου για τον άνθρωπο  και την ανάγκη εξοικονόμησής του. Αφού χαιρετήσει, για πρώτη φορά, τον φίλο του Λουκίλιο προχωρά σε σκληρές διαπιστώσεις: “Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας αναλώνεται ενώ κάνουμε τα λάθος πράγματα“. Στη συνέχεια τονίζει τη σημασία του χρόνου, που αποτελεί άλλωστε κατά την κοσμοθεωρία των στωικών ένα αγαθό που προσφέρεται απλόχερα από την φύση, και που μαζί με την υγεία και τα απαραίτητα για τη ζωή αποτελούν τα ελάχιστα συστατικά της ευτυχίας. Ας μην κάνουμε λοιπόν το λάθος να νομίζουμε ότι ο θάνατος είναι κάτι μελλοντικό: το μεγαλύτερο μέρος του θανάτου έχει ήδη έρθει, καθώς όσα χρόνια πέρασαν για εμάς είναι ήδη στα δικά του χέρια.  “Χρόνου φείδου” λοιπόν, κατά το παλαιότερο του Σενέκα Ελληνικό ρητό, το οποίο ο σοφός αναγνωρίζει και αναφέρει σε επόμενη επιστολή του. Απόδοση στα ελληνικά και ανάγνωση: Γιάννης Χαραλαμπίδης